قلمرو تأثیرپذیری حکم حرمت سوءظن از مقتضیات زمانی و مکانی با تأکید بر مبانی فقهی و رویکرد نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• زهرا حسینی تبار ¹
• امان الله علیمرادی ²
• محمدرضا آیتی ³

¹ دانشجوی رشته فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

² استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول). [e-mail]

³ استادگروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

چکیده

ظن و گمان در احکام، به حکم اولی فاقد اعتبار در استدلال و اثبات بوده و در منطق جایگاهی ندارد کتاب و سنت نیز آن را غیرقابل تمسک در اثبات حق و احکام شرع قلمداد نموده مگر موارد خاصی از ظنون به تاکید شارع رسیده و در اثبات حکم شرعی و یا در باب قضا و ترافعات اعتبار یافته مانند خبر واحد و شهادت. سوءظن به طریق اولی مورد نهی شارع قرار گرفته و حکم اولی آن به ویژه در تصمیمات مرتبط به دیگران حرمت است تا جایی که در تعیین، بسیاری از عناوین جرم و تخلف مانند: تهمت و افتراء و نشر اکاذیب بیشتر متکی به سوء ظن بوده حتی جنایاتی مانند قتل نیز با این خاستگاه شکل می‏گیرد. با این وصف، بایستی اذعان داشت که بسیاری از اصول و قواعد حقوقیِ ناظر به تضمین منع سوءظن (همچون اصل برائت و قاعده تفسیر شک به نفع متّهم) و همچنین حقوق تضمین کننده آن (همچون حق دادخواهی، حق سکوت، حق تفهیم اتهام و مصونیت از بازداشت) تحت تأثیر مقتضیات زمانی و مکانیِ مختلف، دچار جرح و تعدیل‏ هایی گشته ‏اند.

کلیدواژه‌ها

• ظن
• سوء ظن
• برائت
• مقتضیات زمان و مکان

---